Czas apokalipsy?

To jeden z tych wywiadów, które warto przeczytać. Bo i wywiadujący zacny: Tomek Ulanowski, dziennikarz naukowy z „GW”, i rozmówca – prof. Bogusław Pawłowski, znany psycholog ewolucyjny. O czym ta rozmowa traktuje, podaję w telegraficznym skrócie: jak nasza biologia, czyli de facto interes samolubnych genów, sprawia, że nie jesteśmy w stanie (w wielu sytuacjach) działać dla dobra wspólnego i dbać o stan naszej planety. Obydwu rozmówców bardzo niepokoi w tym kontekście wzrost liczby ludności Ziemi, na której żyje obecnie ponad 7 mld przedstawicieli gatunku Homo sapiens. Wszystko (nie)pięknie, ale jedna rzecz mi w tej rozmowie zgrzyta.

Otóż część wywiadu z prof. Pawłowskim brzmi bardzo znajomo, czyli katastroficznie. Oto przykłady:„Ludzkość pędzi dziś ekspresem, który nabrał takiej prędkości (w sensie wzrostu wielkości populacji), że musi się wykoleić”.

„Już teraz szacuje się, że każdego roku przejadamy o połowę więcej zasobów, niż Ziemia jest w stanie odbudować. Żyjemy więc na kredyt”.

„Jak pokazują analizy WHO, już niedługo dwie trzecie ludzkości będzie miało problemy z dostępem do wody(…) Doprowadzi to niewątpliwie do konfliktów społecznych. I to nie na skalę rozruchów, w których studenci walczą o darmową edukację”.

„Obecną sytuację można by porównać do piramidy finansowej. Dla przeszłych pokoleń była ona zyskowna, ale dla przyszłych oznacza tragedię. Miecz Damoklesa wisi nie tylko nad nami, ale też nad całą biosferą”.

W pewnym momencie wywiadu pojawia się też wypowiedź w duchu niezbyt sympatycznego maltuzjanizmu: „(…) to my przecież jesteśmy zarazą tej planety. Ziemia wymaga zdziesiątkowania populacji Homo sapiens – gatunku, który zaburzył jej równowagę ekologiczną”.

Nie zamierzam lekceważyć problemów, o których rozmawiają Ulanowski z Pawłowskim. Nie podoba mi się przeludnienie, niszczenie przyrody czy niepohamowany konsumpcjonizm oraz fetysz wzrostu gospodarczego. Nikt też nie jest w stanie dać gwarancji, że historia naszego gatunku nie skończy się źle. Z drugiej jednak strony, te katastroficzne wizje brzmią jakoś dziwnie znajomo. Propaguje je od kilku dekad np. Paul Ehrlich, już w latach 60. XX w. wieszczący zagładę, która jednak nie nadeszła (np. w 1971 r. przewidywał, że z powodu wywołanych przez DDT nowotworów średnia życia w USA około 1980 r. spadnie do 42 lat). Niedawno zaś po raz kolejny podzielił się ze światem swoim głębokim pesymizmem (a jego tezy brzmią bardzo podobnie do tego, co mówi prof. Pawłowski). Dlatego bloger magazynu Discover, Keith Kloor, nazywa Ehrlicha i jego żonę Ann „handlarzami katastrofą”.

Oczywiście Ehrlich nie jest jedyny. Niedawno doszło do ciekawej polemiki na temat pewnej publikacji, która miała być rzekomo dziełem uczonych z agencji NASA i wieszczyć nieodwracalny upadek cywilizacji przemysłowej. Dlaczego tego typu czarne wizje mi się nie podobają? Bo, po pierwsze, wątpię w ich fatalizm. Po drugie, wolę coś pozytywnego robić, niż siąść i płakać, czekając na zagładę, której podobno nie da się uniknąć.

Jest sporo publikacji, i to również ludzi związanych z ekologizmem, które pokazują, że katastrofa nie musi być nieunikniona. Mam tu na myśli m.in. „Whole Earth Discipline”, „The God Species: Saving the Planet in the Age of Humans” czy teksty Bjorna Lomborga. W 2012 r. sam pisałem o dwóch książkach, Stevena Pinkera i Matta Ridley’a, będących obszernymi polemikami (być może nawet zbyt optymistycznymi) z katastrofistami.

Niech za puentę tego wpisu posłuży autocytat z tamtego tekstu: „I z tym chyba mamy największy problem – jak znaleźć rozsądny balans [między katastrofizmem a hurra optymizmem]. Zwłaszcza gdy nadmiar histerycznych komunikatów utrudnia rozróżnienie rzeczywistych od wyolbrzymionych zagrożeń. Trudno też nie zgodzić się z Ridleyem, że przeszkodą w pokonaniu czekających nas problemów może być zwalczanie postępu nauki, np. ideologiczne, a nie racjonalne odrzucenie genetycznie modyfikowanej żywności, szczepionek czy energetyki jądrowej”.