Prawdopośrodkizm, choroba dziennikarzy

Co to takiego ów „prawdopośrodkizm”? Przypadłość zawodowa dziennikarzy, dość rozpowszechniona, z tendencją wzrostową (liczby przypadków). Niestety, raczej nieuleczalna. Choroba bardzo wygodna, bo zabezpiecza przed zgłębianiem tematu, żmudnym sprawdzaniem, kto w danym sporze ma rację. Ustawiająca dziennikarza w niezwykle wygodnej pozycji – pomiędzy stronami sporu. Bo przecież „prawda leży pośrodku” (stąd nazwa choroby). Dotknięty nią dziennikarz nie tylko czuje się komfortowo. Prawdopośrodkizm sprawia bowiem, że wygląda jak najuczciwszy przedstawiciel zawodu: obiektywny, zdystansowany, przedstawiający racje wszystkich stron.

Przez to, co powyżej napisałem, absolutnie nie chcę powiedzieć, że obiektywne relacjonowanie jakichś sporów jest rzeczą złą. Wręcz przeciwnie. Dziennikarz ma obowiązek tak postępować. Tylko czy zawsze powinien stawiać znak równości między argumentami wszystkich stron? Dam przykład. Na przełomie lat 80. i 90. XX w. dziesiątki naukowców kwestionowało hipotezę związku wirusa HIV z chorobą AIDS. Mała ich grupka (pod wodzą Petera Duesberga) robi to nadal (z angielska i braku dobrego polskiego słowa zwanych „denialistami”), ale raczej nie powinniśmy mieć dziś wątpliwości, po czyjej stronie jest racja. Do tego dorzucę jeszcze katastrofę smoleńską, bo za jej sprawą mogliśmy obserwować starcie motywowanych politycznie naukowców z rzetelną wiedzą i faktami. Denialistów da się zresztą znaleźć chyba w każdej sferze nauki. Czy to jednak ma powodować, że dziennikarz będzie zawsze zajmował pozycję pośrodku sporu? Czy pisząc lub robiąc program o ewolucji, da również równy głos kreacjonistom? Zwolennikom płaskości Ziemi? Powie, że nie wiadomo, czy mamy do czynienia z globalnym ociepleniem? A na końcu wygłosi sakramentalne: „nie wiemy jak jest, bo naukowcy się spierają”?

Ja wyznaję trochę inny obiektywizm. Bardzo bliska moim poglądom jest definicja tego pojęcia, która mówi m.in. tak: „Obiektywizm nie wyklucza angażowania się, wręcz przeciwnie – potwierdza się poprzez zaangażowanie się po stronie prawdy, sprawiedliwości, słusznych argumentów, rzeczowości, przedmiotowości. Obiektywizm w poznawaniu świata, społeczeństwa i człowieka oznacza uznanie niezależności treści wiedzy od podmiotu poznającego, jej intersubiektywnej sprawdzalności i zgodności z rzeczywistością”.

Piszę o tym wszystkim dlatego, że afera z podyplomową homeopatią na Śląskim Uniwersytecie Medycznym wywołała małą burzę medialną. Wczoraj, w programie „Czarno na Białym” telewizji TVN, wyemitowano aż trzy materiały poświęcone tzw. medycynie niekonwencjonalnej, choć przede wszystkim dotyczyły one homeopatii. Zainteresował mnie szczególnie jeden z nich. Z ust dziennikarza (red. Cyprian Jopek) padły bowiem stwierdzenia wskazujące na występowanie pełnoobjawowego prawdopośrodkowizmu. Cytuję: „Nie rozstrzygniemy jednak sporu, czy homeopatia działa czy nie, bo nauka nie zna kompleksowych badań, które by na to pozwoliły. Zaprezentujemy za to najmocniejsze argumenty jednej i drugiej strony”. „Żadna ze stron tego sporu nie ma dowodów w postaci kompleksowych badań, które jednoznacznie odpowiedziałyby na pytanie, czy działanie leków homeopatycznych to mit, choć różne badania były prowadzone”.

Bardzo chciałbym zobaczyć tę dogłębną analizę badań dotyczących skuteczności homeopatii, którą red. Jopek wykonał, przygotowując się do zrobienia materiału dla TVN. Bo widzom zaprezentował jedynie hasłowe zestawienie „raportu szwajcarskiego” z „raportem brytyjskim” (do czego dorzucił jeszcze „raport francuski”). Chodzi o raporty zamówione przez rządy wymienionych krajów, a dotyczące skuteczności homeopatii. Szwajcarzy ją potwierdzili, Brytyjczycy wręcz przeciwnie, a Francuzi nie dali jasnej odpowiedzi. Czy red. Jopek sprawdził jednak rzetelność tzw. raportu szwajcarskiego, czytając np. to? Dlaczego nie wspomniał m.in. o publikacji w „The Lancet”, jak również o najświeższych dokumentach w tej sprawie, czyli raportach australijskiej National Health and Medical Research Council?

No cóż, gdyby tak zrobił, to mogłoby się okazać, że jednak prawda nie leży pośrodku. Może dlatego dla red. Jopka ważniejsze było odwołanie się do autorytetów nienaukowych. Znów cytuję dziennikarza TVN:  „Brytyjska rodzina królewska propaguje takie metody leczenia. Leków homeopatycznych używa także emerytowany papież Benedykt XVI”. Wow! To dopiero dowody.

Prawdopośrodkizm jest szczególnie rozpowszechniony wśród dziennikarzy telewizyjnych również dlatego, że pozwala bezkarnie organizować rozmaite „debaty” (na ogół emocjonalne pyskówki). Czyli zapraszać z jednej strony porządnego eksperta, a naprzeciwko sadzać osobę (niekiedy zwykłego oszołoma), która opowiada bzdury, ale przecież reprezentuje „drugą stronę” (mamy obiektywizm). Moim ulubionym, choć przerażającym, tego przykładem, jest seria wystąpień w TVP.Info niejakiego dr. Jaśkowskiego w sprawie szczepień (pięknie zdemaskował tego pana Bartek Kuzia tu, tu i tu). Mimo że dr Jaśkowski opowiadał duby smalone, pani redaktor z TVP nie omieszkała na koniec programu wygłosić prawdopośrodkowego stwierdzenia: „Mamy dwie skrajne opinie: tak i nie. Rodzice muszą w tej chwili decydować sami i zdawać się na zdrowy rozsądek”.

Prawdopośrodkizm nie omija niestety poważnych mediów. Przykład z ostatnich tygodni z „Gazety Wyborczej”: „Co do tego, czy GMO jest szkodliwe, czy nie, zdania są podzielone”. Otóż nie, wśród specjalistów zdania nie są podzielone, gdyż ogromna większość uważa technologię GMO za bezpieczną (wystarczy choćby zerknąć na ten obrazek).

Niestety, prawdopośrodkizm będzie się raczej rozprzestrzeniał. Tradycyjne media przeżywają poważne problemy, więc dziennikarze coraz rzadziej mają czas i środki na rzetelną analizę faktów. Ponadto format: „mamy gorący spór, nie wiadomo, po czyjej stronie jest racja, niech się kłócą”, wydaje się dla dziennikarstwa portalowego i telewizyjnego bardzo atrakcyjny. Wystarczy napuścić naukowca na homeopatę czy bioenergoterapeutę i mamy gotowy show. A my, dziennikarze, dzielnie i obiektywnie pozostaniemy pośrodku, pilnując tylko, by rozmówcy się nie pozabijali lub wkładając kij w mrowisko, gdyby „dyskusja” szła niemrawo.

PS We wspomnianym wczorajszym programie TVN rozbawiła mnie mocno pani doktor homeopatka, wygłaszając następujące zdanie: „Stawiają nas na pozycji lekarzy wyklętych”. „Homeopaci – lekarze wyklęci”. Brzmi pięknie i dumnie, prawie jak Żołnierze Wyklęci 🙂