Promienie rozsądku

To pierwszy tego typu sondaż w Polsce. Na zlecenie firmy Philips instytut badawczy TNS Polska odpytał Polaków, co wiedzą o promieniowaniu rentgenowskim. I okazało się, że zaledwie 13 proc. łączy promienie Rentgena z wykorzystaniem w kardiologii podczas koronarografii, 18 proc. z diagnostyką neurologiczną, a 37 proc. z poszukiwaniem raka. Panuje u nas wciąż dość staromodne postrzeganie promieni X: zdjęcia złamanych kości i prześwietlenia klatki piersiowej. Być może z powodu tego stereotypu bierze się dość fatalna statystyka – co piąte skierowanie na rentgen lub tomografię jest w Polsce wydane na wyrost.

A przecież to nie jest zabawa bez znaczenia dla organizmu. Słusznie, że dla prawie 9 na 10 ankietowanych pacjentów bardzo istotna jest dawka promieniowania wykorzystywana podczas badania (89 proc.), właściwa ochrona (również 89 proc.) i częstotliwość poddawania się tej „jonizującej” diagnostyce (88 proc. wskazań). Jeśli jednak nie mamy świadomości, że mammografia, tomografia komputerowa oraz klasyczny rentgen emitują identyczne promieniowanie (choć o różnym natężeniu) i znacząco różni się ono od nośników informacji użytych w PET, rezonansie lub USG (tu praktycznie szkodliwości nie ma żadnej) – tak łatwo zapomnieć o konsekwencjach.

Badania są bezbolesne, sprzętu nie brakuje, nie ma więc hamulca, który stopowałby pacjentów przed naleganiem na otrzymanie skierowania. To łatwa pokusa, by sprawdzić, czy w organizmie nie tli się choroba, którą ktoś mógł przeoczyć. A i wielu lekarzy coraz częściej wybiera tę drogę na skróty, popadając w ogólnikowość: „obserwacja głowy”, „obserwacja stawu” – bez żadnych wskazówek dla radiologa, który dowiadując się ze skierowania czegoś więcej o chorym, mógłby zastosować bezpieczniejszą metodę. Nowoczesne urządzenia powinny pomóc wykluczyć wątpliwości, a nie zastępować lekarza w myśleniu. Jeżeli jest podejrzenie torbieli nerki, po co robić tomografię, skoro wystarczy dużo bezpieczniejsze usg? Jeśli wstępne rozpoznanie dotyczy guza mózgu, dlaczego pacjent ma mieć wykonany rentgen, a nie rezonans?

Odkąd diagnostyka obrazowa stała się użyteczna podczas rozmaitych operacji (pod kontrolą obrazu widzianego na monitorze neurochirurdzy, urolodzy i kardiolodzy przeprowadzają skomplikowane zabiegi w naczyniach krwionośnych, sercu, drogach moczowych, mózgu i kręgosłupie), z promieniowaniem jonizującym możemy się zetknąć w różnych sytuacjach. Pacjenci posłusznie naświetlają się drugi i trzeci raz, gdy lekarza kierującego na prześwietlenie nie satysfakcjonuje dostarczone zdjęcie, ponieważ technik zastosował niewłaściwe parametry i nic poza ciemną plamą na kliszy nie można zobaczyć. Nie zawsze więc korzystający z tych metod lekarze – poza radiologami – mają świadomość, na co narażają pacjentów i jak to zagrożenie ograniczyć. Wiele prywatnych placówek wręcz wyspecjalizowało się w wykonywaniu zdjęć radiologicznych, bo zawsze można w ten sposób wyciągnąć od pacjentów dodatkowe pieniądze (częsty argument: nasze aparaty są najlepsze, a wczoraj wykonane zdjęcie u konkurencji jest niewiarygodne). Oczywiście w wypadku zagrożenia życia lepiej wykonać kilka prześwietleń, niż coś przeoczyć. Z drugiej strony – jak długo przymykać oczy na rutynę i brak wyobraźni?