Ludzki GPS na miarę Nobla

Tradycyjnie już medycyna rozpoczyna noblowski tydzień, w którym dzień po dniu będziemy dowiadywać się, kogo uhonorowano najbardziej prestiżową nagrodą w nauce. Tegoroczny medyczny Nobel trafia do trojga badaczy z Europy.

John O’Keefe oraz małżeństwo May-Britt i Edvard Moser to neurobiolodzy, dzięki którym udało się odkryć nasz wewnętrzny system GPS. Skąd wiemy, gdzie jesteśmy? Jak możemy znaleźć drogę z jednego miejsca do drugiego? I jak w mózgu przechowywane są informacje, które pozwalają następnym razem przemierzać tę samą trasę i orientować się w przestrzeni?

Prof. John O’Keefe z University College w Londynie już w 1971 r. odkrył pierwszy element tego systemu pozycjonowania, powiązany ze strukturą mózgową zwaną hipokampem. Ponad trzy dekady później, w 2005 r., norweskie małżeństwo May-Britt oraz Edvard Moser zidentyfikowali kolejny kluczowy składnik tego systemu, pozwalający nie tylko na określenie aktualnej pozycji w przestrzeni, ale również umożliwiający nawigację w oparciu o mózgowy układ współrzędnych.

Poczucie miejsca i zdolność do poruszania się są niezbędne dla naszego istnienia, co najwyraźniej docenili członkowie Komitetu Noblowskiego z Instytutu Karolinska w Sztokholmie (to tam zapada decyzja w sprawie Nobli z medycyny i fizjologii). W poprzednich latach laury zdobywali naukowcy, którzy wyjaśniali bardziej biologiczne podstawy naszego życia. Tym razem przyszedł czas na znalezienie odpowiedzi na pytanie wręcz filozoficzne: w jaki sposób nasz mózg tworzy mapę otaczającej nas przestrzeni, w której musimy się na co dzień odnaleźć?

Oczywiście nawet tak ogólna kwestia ma zastosowanie w medycynie, a badania zapoczątkowane przez tegorocznych laureatów mogą przybliżyć naukę do lepszego wyjaśnienia tajemnicy chorób neurodegeneracyjnych, związanych z utratą pamięci i orientacji. To właśnie choroba Alzheimera może stać się wkrótce największym beneficjentem tych badań, ponieważ osoby nią dotknięte gubią się w przestrzeni, nie potrafią rozpoznać otoczenia. Wiedza o mózgu i jego wewnętrznym systemie nawigacji może pomóc zrozumieć mechanizm leżący u podstaw utraty miejsc gromadzenia pamięci w centralnym układzie nerwowym.

To otwiera nowe możliwości dla zrozumienia innych procesów poznawczych: pamięci, myślenia i planowania.

Poniżej garść ciekawych danych na temat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii:

● do tej pory przyznano 105 takich Nagród (wliczając tegoroczną), po raz pierwszy w 1901 roku. Co ciekawe, dziewięciokrotnie Instytut Karolinska postanowił nikogo nie wyróżniać (w tym trzy razy z rzędu w latach 1940-1942), do czego ma prawo zagwarantowane w statucie Fundacji Nobla.

● 38 razy nagrodę przyznawano jednej osobie, 32 razy dwóm laureatom i 35 razy trzem.

● wliczając tegorocznych laureatów, wyróżniono dotąd 207 naukowców.

● najczęstsza data urodzin laureatów to 21 maja i 28 lutego (statystyka ta nie uwzględnia tegorocznych laureatów).

● średnia wieku nagrodzonych wynosi 58 lat (statystyka ta nie uwzględnia tegorocznych laureatów); najmłodszy w dniu przyznania Nobla miał 32 lata (chodzi o Fredericka G. Bantinga uhonorowanego w 1923 roku), najstarszy laureat, Peyton Rous z 1966 roku, miał 87 lat.

● spośród 207 laureatów tylko 11 to kobiety, w tym uhonorowana dziś Norweżka May-Britt Moser.

● nie było dotąd osoby, która Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii otrzymałaby dwukrotnie.

● rodzinne Noble z medycyny i fizjologii: dwa małżeństwa (w tym tegoroczne); dwukrotnie zdarzyło się również, że nagrody otrzymali ojciec i syn, ale w różnych dziedzinach; raz Nobla dostali bracia, także w różnych dziedzinach.

● nominacje do Nagrody Nobla są trzymane w tajemnicy przez 50 lat, więc nie dowiemy się przez następne pół wieku, z kim konkurowali tegoroczni laureaci; jedną z najczęściej nominowanych osób w dziedzinie medycyny i fizjologii był Zygmunt Freud – 32 razy (i dodatkowo raz w dziedzinie literatury) – nigdy jednak Nobla nie otrzymał.

(źródło: nobelprize.org)