Duch zajaśniał

Duch noblowski zajaśniał światłem jasnym i białym – to znaczy niebieskim.

Wybór tegorocznych nagrodzonych w dziedzinie fizyki jest historycznie słuszny, ze wszech zdroworozsądkowych miar uzasadniony, oraz, co tu dużo gadać, zaskakujący w stopniu minus jeden – pozostaje zatem w zgodzie z inżynierskim stosunkiem do rzeczywistości, który cechował świętej pamięci Alfreda Nobla (przy najwyższym szacunku dla wyróżnionych naukowców).

Trzech Japończyków – Isamu Akasaki (Nagoya University), Hiroshi Amano (Nagoya University), oraz Shuji Nakamura (University of California) – zostało wyróżnionych za wynalezienie diody elektroluminescencyjnej emitującej światło niebieskie. Tej właśnie diody, której kolejne wcielenia stały się stałym elementem dzisiejszego technokrajobrazu. Diody wydajnością dziesiątki razy przewyższają klasyczne, edisonowskiej jeszcze proweniencji żarówki. Są trwałe, do ich produkcji zużywa się sto razy mniej materiałów niż do wytwarzania szklanych baniek, nie zadają gwałtu środowisku naturalnemu. Zużywają wielokrotnie mniej energii niż inne źródła światła, dzięki czemu noce w afrykańskich czy azjatyckich wioskach nie są już tak depresyjnie czarne, i dzieci mogą uczyć się po zmroku.

Diody, czyli maleńkie elementy półprzewodnikowe generujące fotony o określonej energii, znane są światu już od ponad pół wieku. Początkowo emitowały tylko promieniowanie podczerwone, potem nie bez wysiłku stworzono diody czerwone, pomarańczowe, żółte, zielone. W tej tęczy brakowało jednak jednego pasma. Światło niebieskie, zakres fal o wysokiej częstotliwości, pozostawało poza zasięgiem przez blisko 30 lat – z przeróżnych powodów, głównie ze względu na trudności w otrzymywaniu i obróbce dość egzotycznych substancji wchodzących w skład podstawowych elementów diody (związki indu, galu i azotu). Akasaki, Amano i Nakamura stan ten zmienili – i wielka chwała im za to.

Opracowanie przez nich diody niebieskie układa się dziś obok innych, emitujących promieniowanie o innych zakresach, tak by w sumie dawały światło zbliżone kolorem do światła słonecznego, do którego przywykliśmy w trakcie ewolucji. Przyszłe pokolenia na żarówkę z wolframowym drucikiem w środku patrzeć będą jak gimnazjaliści na kasetę magnetofonową.

Można się zastanawiać, czy nie należało było kiedyś nagrodzić naukowców i inżynierów, którzy doprowadzili badania do punktu, w którym przejęli je nagrodzeni Japończycy. A było ich niemało. Najpierw trzeba było przecież odkryć elektroluminescencję, potem stworzyć prototyp diody wykorzystującej to zjawisko, udoskonalić technologię… Trwało to niemal cały wiek. Ale też i należy się cieszyć – Isamu Akasaki ma już 85 lat i jeśli Nobel, to właśnie teraz.