GMO jak Monty Python

Kilka razy w roku odbywają się w naszym kraju konferencje lub debaty na temat GMO (genetycznie zmodyfikowanych organizmów). Chodzę na nie (a czasami nawet jestem zapraszany jako prelegent) z racji moich zainteresowań i publikacji na łamach POLITYKI. Niedawno uczestniczyłem w dwóch takich imprezach, a w międzyczasie odbywała się jeszcze trzecia. Ich hasła (na ogół: „Czy GMO jest bezpieczne?”) nie zmieniają się od lat, przebieg też. Momentami przypominają nawet skecze rodem z Monty Pythona.

W trakcie takich imprez zwolennicy GMO przywołują kolejne raporty, artykuły naukowe etc., a przeciwnicy mówią dokładnie to samo, co 15, 10 czy 5 lat temu. Inna charakterystyczna cecha takich spotkań: występujący w ich trakcie naukowcy broniący GMO to specjaliści w dziedzinie genetyki czy ochrony roślin, często mający na swoim koncie badania nad biobezpieczeństwem GMO. Natomiast naukowcy przedstawiający się jako przeciwnicy nigdy nie skalali się żadną publikacją naukową dotyczącą GMO lub choćby jednym przeprowadzonym eksperymentem. To skądinąd bardzo ciekawe, że osoby mające dostęp do laboratoriów (np. dr hab. Ewa Rembiałkowska, profesor SGGW) i przedstawiające rośliny GMO jako straszliwe zagrożenie dla ludzkości i przyrody – nic nie robią, by udowodnić swoje tezy i ogłosić ten fakt światu.

Na jednej z takich konferencji pewien profesor z Instytutu Weterynarii w Puławach proponował wręcz rodzimym naukowcom zwalczającym GMO udostępnienie za darmo całej infrastruktury instytutu do przeprowadzenia eksperymentów. Bez odzewu. Zapytałem też kiedyś e-mailowo dr hab. Katarzynę Lisowską, jedną z czołowych anty-GMO wojowniczek, dlaczego sama nie zrobi badań na temat zgubnych skutków modyfikacji roślin. Otrzymałem następującą lakoniczną odpowiedź: „Nie będzie mi pan dyktował, czym mam się zajmować w swojej pracy naukowej”.

Hmm, to dość dziwne, gdyż determinacja dr Lisowskiej, by zabierać publicznie głos w sprawie GMO, jest tak ogromna, że nie ma ona oporów przed występami na imprezach, które każdy poważny naukowiec powinien omijać szerokim łukiem. Co ciekawe, ostatnio dr Lisowska zaczyna publicznie przebąkiwać, że być może rośliny GMO nie są szkodliwe dla zdrowia (przepraszam, powinienem być bardziej precyzyjny: że póki co nie ma mocnych dowodów szkodliwości – czytaj, pewnie są, ale ich jeszcze nie uzyskano), jednak powodują negatywne skutki społeczno-ekonomiczne. Na potwierdzenie tego pokazuje slajd, z którego wynika, że w którymś kraju Ameryki Południowej (chyba chodziło o Argentynę) ludzie przenoszą się ze wsi do miast (sic!).

W tym roku, po kolejnej konferencji na temat GMO, zacząłem odczuwać narastającą frustrację i znużenie ich rytualizacją, a przede wszystkim wierzyć w sens jakiejkolwiek racjonalnej debaty. Wygląda to bowiem mniej więcej tak (to prawdziwy przykład z publicznej dyskusji sprzed ponad miesiąca):
Ja: Dziś świat nauki jest zgodny co do tego, iż zastosowanie inżynierii genetycznej stanowi bezpieczną metodę otrzymywania nowych odmian roślin. Świadczą o tym liczne stanowiska towarzystw naukowych, setki wiarygodnych publikacji i raporty z wieloletnich badań finansowanych z publicznych środków.
Pani przeciwniczka GMO, często występująca w mediach (Dorota Metera): To nieprawda. GMO za bezpieczne uważa zdecydowana mniejszość naukowców, to zupełny margines.
Ja: (pokazując publiczności ten plakat): Czy mogłaby pani podać przykład negatywnego stanowiska wobec GMO jakiejkolwiek prestiżowej instytucji/organizacji naukowej lub raportu z wieloletnich badań, dowodzącego szkodliwości obecnie uprawianych roślin GMO dla zdrowia ludzi, zwierząt lub środowiska?
Pani: Nie mam ze sobą takich gadżetów jak pan [chodziło jej o plakat]. Nie, nie jestem w stanie podać takiego przykładu.

Przykład drugi (konferencja na temat GMO sprzed tygodnia): wystąpienie (slajdy, PowerPoint etc.) pana z tytułem doktora inżyniera reprezentującego SGGW (ze stajni wspomnianej prof. Rembiałkowskiej). W jego trakcie pada stwierdzenie, że rośliny GMO zostały wyposażone w gen terminatorowy (sprawiający, że nasiona w następnym pokoleniu są sterylne, więc rolnikowi nic z nich nie wyrośnie – złe koncerny w ten sposób uzależniają biednych farmerów). Technologia taka rzeczywiście istnieje (nazywa się GURT), ale nie jest stosowana w żadnej z roślin GMO obecnie uprawianych na świecie. To jeden z wielkich mitów dotyczących GMO. Więc proszę publicznie owego pana doktora, by podał choć jeden przykład takiej rośliny znajdującej się w komercyjnym obiegu. Pan doktor, trochę zaskoczony, zaczyna dukać, że on nie zna tak dobrze wszystkich roślin GMO, ale przecież o genach terminatorowych mówią same koncerny biotechnologiczne.

Przykład trzeci: w tym roku po raz kolejny słyszę na owych debato-konferencjach, że rośliny GMO nie dają wyższych plonów, opłaty za materiał siewny (lub sadzonki) są wyższe, rośnie zużycie pestycydów. Generalnie powodują same straty. Czyżby więc – zastanawiam się – miliony rolników, zarówno w krajach wysoko rozwiniętych (USA, Kanda), jak i rozwijających się, były aż takimi idiotami, żeby z roku na rok kupować coraz więcej droższego ziarna GMO, gorzej plonującego, z którego wyrosną rośliny wymagające więcej oprysków i czyniące z farmerów niewolników koncernów?! (Jak jest naprawdę, można przeczytać np. tu i tu).

W swojej ogromnej naiwności sądziłem, że przeciwników GMO (a przynajmniej ich część) mogą przekonać takie wiarygodne publikacje: 1, 2 i 3. Przyznaję, błądziłem niczym dziecko we mgle. Dziś mam poczucie kompletnego bezsensu dyskusji. Jeśli bowiem zabraknie innej argumentacji, to przeciwnicy GMO zaczną domagać się dowodów, że rośliny transgeniczne nie spowodują inwazji obcej cywilizacji na naszą planetę.

Jaki z tego płynie morał? Zacznijmy od opisu sytuacji: w Europie aktywistom anty-GMO udało się przeprowadzić bardzo skuteczną kampanię piarową, która nastraszyła opinię publiczną. Dodatkowo ludzie nie mają bladego pojęcia o biotechnologii, jak wygląda współczesne rolnictwo, jak uzyskuje się nowe odmiany roślin, co jest, a co nie zmodyfikowane genetycznie. A politycy (głównie europejscy) zbijają na tych fałszywych wyobrażeniach i strachu przed GMO polityczny kapitał, czego przykładem są Francja, Niemcy czy Polska. Żadną dyskusją, apelowaniem do rozsądku, publikacjami tego się nie zmieni.

Zmienić może to jedynie brutalna ekonomia, a dokładniej mówiąc przełomowe cechy roślin GMO. Wydawało się, że czymś takim będą odmiany Bt (np. kukurydza), czyli potrafiące bronić się przed szkodnikami i niewymagające oprysków. To głównie dzięki nim od 1996 r. zaoszczędziliśmy w skali globalnej ok. 500 mln kg pestycydów. Jednak okazało się, że nawet takie osiągnięcia biotechnologii to za mało.

Potrzeba czegoś o wiele bardziej spektakularnego. Pisałem niedawno o roślinach przyszłości, czyli np. ryżu z ulepszoną fotosyntezą i odmianach potrafiących absorbować azot z atmosfery (potencjalna rewolucja w nawożeniu). Artykuł na ten temat opublikowała również „Gazeta Wyborcza”. Dzięki takim wynalazkom plony pszenicy i ryżu mogą skoczyć aż o 60 proc. Tego już nie da się zignorować i europejscy rolnicy zaczną masowo oraz zdecydowanie domagać się dostępu do technologii, która pozwoli im być konkurencyjnymi. Tak jak dziś protestują polscy (i nie tylko) farmerzy uprawiający kukurydzę, którym zabroniono korzystania z MON810, tylko że ich głos jest za słaby.

Dla mnie zaś cała ta historia oznacza jedno: nie wezmę już udziału w żadnej konferencji na temat GMO zorganizowanej w dotychczasowym formacie, czyli z udziałem przedstawicieli zjawiska, które nazywam „nauką smoleńską”. Jeśli ktoś chce spierać się ze zwolennikami płaskości Ziemi, proszę bardzo. Można wszystko. Ale beze mnie. Monty Pythona wolę w oryginale.