Gniewni i niezadowoleni

Gwoździem programu dzisiejszego kongresu zorganizowanego przez Komitet Kryzysowy Humanistyki Polskiej było przedstawienie „Postulatów antykryzysowych”, pod którymi podpisało się 71 humanistycznych instytutów naukowych.

Zaniepokojeni stanem polskiej humanistyki i szeroko pojętego uniwersytetu przedstawiciele KKHP zaproponowali rozwiązania, które według nich mają uzdrowić polską naukę i szkolnictwo wyższe. Główną propozycją jest inny rozdział pieniędzy, niezależny od liczby studentów i umożliwiający mniejszym uczelniom postawienie nie tylko na dydaktykę, ale i rozwój naukowy kadry, co pozwoli przetrwać niż demograficzny i podniesie jakość nauczania.

W dyskusji panelowej podkreślano też funkcję społeczną uczelni, która stanęła w opozycji do obecnego modelu uniwersytetu jako fabryki wiedzy, służącej głównie biznesowi i gospodarce. Obecność przedstawicieli akademickich związków zawodowych nadała spotkaniu polityczny charakter, podobnie jak słowa kończące „Postulaty Antykryzysowe” – „zignorowanie kolejnego wystąpienia świata naukowego nie pozostawi Uniwersytetowi innej drogi niż protesty”.

Problem polega na tym, że polski „świat naukowy” nie jest jednolity, a 71 instytutów, które podpisały się pod postulatami antykryzysowymi, choć robi wrażenie, nie stanowi większość środowiska. Naukowcy reprezentują różne grupy interesów, a ich ogląd sytuacji szkolnictwa wyższego zależy od wielu czynników – dziedziny, którą uprawiają, ośrodka naukowego, w którym są zatrudnieni, dorobku naukowego, wieku itd. To sprawia, że bardzo trudno jest im wypracować wspólny konsensus co do tego, w jakim kierunku powinna pójść reforma uniwersytetu, jak ma być finansowana nauka i na czym ma polegać uzdrowienie polskiego szkolnictwa wyższego.

Podczas gdy jedni twierdzą, że lepiej jest dążyć do elitaryzacji uniwersytetu, inni chcą utrzymania demokratyzacji i dotowania prowincjonalnych uczelni; jednym nie przeszkadza wpływ biznesu i gospodarki na naukę, inni twierdzą, że jest to sprzeczne z założeniami autonomii uniwersytetu; jedni nie mogą pogodzić się z wprowadzeniem systemu oceny pracowników naukowych, inni całkiem dobrze się w nim odnaleźli. Wszyscy zgadzają się co do faktu, że państwo zbyt mało pieniędzy przeznacza na naukę i szkolnictwo wyższe (jesteśmy na szarym końcu w Unii Europejskiej), ale i tu są tacy – najczęściej pochodzący z najlepszych uczelni beneficjanci grantów – którzy twierdzą, że nie mają problemów ze znalezieniem pieniędzy na życie i swoje projekty.

Mogłoby się wydawać, że o sytuacji polskiego szkolnictwa wyższego, kryzysie uniwersytetów, niskim poziomie nauczania dyskutujemy od lat i nie ma już chyba pomysłów na uzdrowienie sytuacji, które by nie były rozważane i przeanalizowane. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wprowadza kolejne reformy i mniej lub bardziej udane nowelizacje, mające uzdrowić system, ale główny problem, jakim jest ogromna liczba słabych prowincjonalnych uczelni i kwestia ich finansowania, nadal nie jest poruszany – z nadzieją, że z czasem (niżem demograficznym i faktem, że tylko do 2020 r. należą się nam unijne dotacje na naukę) problem sam się rozwiąże.

Dzisiejszy kongres pokazuje, że część środowiska akademickiego ma dosyć czekania i żąda konkretów. Ciekawe, czy i jak MNiSW zareaguje na naciski niezadowolonej części środowiska akademickiego i czy przypadkiem „Postulaty Antykryzysowe” jeszcze bardziej nie pogłębią już i tak dość poważnych wewnątrzśrodowiskowych podziałów.