Trudne słowo rak

Co lekarze mają nowego do powiedzenia o raku? Dziś w Chicago rozpoczyna się światowy kongres onkologiczny.

ASCO, czyli American Society of Clinical Oncology, to największa i najważniejsza organizacja środowisk medycznych związanych z chorobami nowotworowymi. Tak jak postęp w kardiologii wyznaczają ośrodki europejskie, tak w dziedzinie onkologii niekwestionowane pierwszeństwo należy się Amerykanom.

To zasługa m.in. byłego prezydenta Stanów Zjednoczonych Richarda Nixona, który w 1971 r. podpisał National Cancer Act, przyznając ośrodkom badawczym okrągłą sumę 200 mln dolarów na poszukiwanie przyczyn raka i wynalezienie sposobów jego leczenia. Z perspektywy widać, jak skromne były to fundusze, ale onkolodzy ich nie zmarnowali. Jakimi odkryciami podzielą się w tym roku?

Przede wszystkim immunologia. Ona przykuwa uwagę badaczy, bo znaleziono wreszcie właściwy sposób, aby zaprząc naturalny układ odporności do obrony organizmu przed szybko dzielącymi się komórkami nowotworowymi. Skoro limfocyty i przeciwciała potrafią nas bronić przed zarazkami, to dlaczego nie miałyby pokazać swojej siły w starciu z rakiem – hipoteza wydawała się od lat oczywista, tyle że wykorzystywano ją w niewłaściwy sposób.

Odkąd wykryto tzw. punkty kontrolne regulujące odpowiedź immunologiczną, sytuacja diametralnie się zmienia – w badaniach klinicznych pojawia się coraz więcej leków, których zadaniem jest takie mobilizowanie limfocytów, aby niszczyły komórki rakowe, nie czyniąc szkód organizmowi gospodarza. Pacjenci z zaawansowanym czerniakiem i nowotworem płuca (których nie da się już leczyć w inny sposób) jako pierwsi odnoszą korzyści z tej kuracji. Ta metoda będzie w tym roku na ASCO mocno wyeksponowana.

Poza tym leczenie spersonalizowane. Gdy Richard Nixon 44 lata temu podpisywał Cancer Act, chorzy mogli liczyć wyłącznie na chemioterapię. I ona wciąż, choć porównywana do nalotów dywanowych niszczących wszystkie tkanki ustroju, należy do kanonów leczenia. Ale odkąd onkolodzy przyciągnęli do współpracy genetyków, którzy pomogli im wykryć w komórkach nowotworowych specyficzne antygeny, ważnym orężem stały się tzw. przeciwciała monoklonalne, wycelowane wprost w te białka. Rewolucja w tej dziedzinie trwa już od dekady, lecz zdobywa wciąż nowe przyczółki. Znienawidzona przez chorych chemia, obciążona wieloma działaniami niepożądanymi, w wielu wypadkach odchodzi do lamusa – zastępowana kuracją bardziej skrojoną dla potrzeb konkretnego pacjenta.

I trzeba od razu powiedzieć, że Amerykanie mają do niej dużo lepszy dostęp niż polscy pacjenci. Nie tylko dlatego, że przeciwciała monoklonalne są potwornie drogie, ale też z winy braku dostępu do diagnostycznych badań genetycznych, które są u nas wciąż w powijakach. A bez nich nie można ustalić, jaki rodzaj białka znajduje się na komórce rakowej i w konsekwencji który lek zastosować. Potrzebna jest sieć laboratoriów, które zgodnie ze standardami będą takie badania u chorych wykonywać. Niestety u nas to na razie partyzantka.

Podczas ASCO naukowcy rozmawiają o swoich badaniach, ale środowiska pacjentów organizują własne sesje, aby przedyskutować problemy, które z chorobami nowotworowymi wiążą się najściślej: leczenie bólu, stres, depresję. W tych dziedzinach nie ma miejsca na spektakularne odkrycia, jednak wymiana doświadczeń między chorymi ma dla nich kapitalne znaczenie. Poczucie osamotnienia zawsze pogarsza samopoczucie, a w chorobie przewlekłej jest to szczególnie uciążliwe i groźne.

To właśnie podczas jednego z kongresów ASCO Jimmie Holland, kierująca Katedrą Psychiatrii i Nauk Behawioralnych Centrum Onkologicznego im. Sloan Kettering w Nowym Jorku, mówiła onkologom: „Nowotwór niszczy ciało chorego, ale wpływa również na jego emocje. Od tych emocji zależy w dużej mierze sukces w walce z rakiem. Jeśli nie pomożemy chorym wyjść z depresji, na nic chemia i nóż”.

Czy rodziny, przyjaciele z pracy i lekarze zdają sobie z tego sprawę?